Global Vietnam Lawyers (GV Lawyers) trân trọng giới thiệu bài viết “Xe bị sự cố, có thể đòi bồi thường sau khi nhận tiền bảo hiểm?” do đội ngũ luật sư của GV Lawyers thực hiện, nhằm phân tích một số khía cạnh pháp lý thực tiễn liên quan đến trách nhiệm bồi thường trong các tình huống tai nạn và chi trả bảo hiểm. Bài viết được đăng tải trên website và các kênh truyền thông chính thức của GV Lawyers.
***
Sự cố như chập điện, cháy nổ, dừng vận hành đột ngột, mất an toàn… có thể xảy ra đối với xe cộ do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ lỗi của người sử dụng vận hành, ảnh hưởng do tai nạn, bảo quản phương tiện không tốt, cũng như không loại trừ khả năng khiếm khuyết phát sinh từ khâu sản xuất. Khi vấn đề xảy ra, nhiều vụ việc chủ phương tiện giao thông có thể cho rằng phương tiện có lỗi và hãng xe phải chịu trách nhiệm. Thực tế là ngoài vụ việc đã nêu trên, không thiếu các trường hợp khác chủ xe quyết định kiện nhà sản xuất xe để yêu cầu bồi thường được các cơ quan có thẩm quyền giải quyết.
Có thể kiện đòi bồi thường thiệt hại tài sản đã được bảo hiểm?
Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng hiện hành quy định người tiêu dùng có quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân kinh doanh bồi thường thiệt hại khi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật hoặc không bảo đảm an toàn (Điều 4). Nguyên tắc pháp luật dân sự cũng cho người chịu thiệt hại về sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản hoặc tính mạng có quyền yêu cầu người gây ra thiệt hại bồi thường (Điều 11, 13, 584 Bộ luật Dân sự và Điều 4, 185 Bộ luật Tố tụng Dân sự). Theo đó, nếu cho rằng sự cố phát sinh do lỗi của nhà sản xuất gây ra thiệt hại cho chủ phương tiện, chủ phương tiện hoàn toàn có thể khởi kiện hãng xe tại cơ quan có thẩm quyền để bảo vệ quyền lợi của mình.
Tuy nhiên, trong nhiều vụ việc sự cố, phương tiện giao thông, đặc biệt là những phương tiện có giá trị lớn như ô tô, xe mô tô phân khối lớn…, có thể đã tham gia các loại bảo hiểm tự nguyện đề phòng các trường hợp bất trắc xảy ra. Khi đó, theo chính sách bảo hiểm đối với từng loại bảo hiểm cụ thể, chủ xe có thể nhận được quyền lợi bảo hiểm tương ứng với giá trị phương tiện trước sự cố. Trong tình huống này, pháp luật kinh doanh bảo hiểm quy định tại Điều 16 Luật Kinh doanh Bảo hiểm 2022 như sau: “… người được bảo hiểm có trách nhiệm chuyển giao cho doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài quyền yêu cầu người thứ ba có hành vi gây thiệt hại chịu trách nhiệm bồi hoàn trong phạm vi số tiền bồi thường bảo hiểm. Nguyên tắc này không áp dụng đối với hợp đồng bảo hiểm nhân thọ và hợp đồng bảo hiểm sức khỏe;”
Điều luật này được hiểu rằng nếu chủ xe đã được nhà bảo hiểm thanh toán tiền bồi thường bảo hiểm trong phạm vi được quyền yêu cầu bên có lỗi bồi thường, chủ phương tiện sẽ không có cơ sở yêu cầu khởi kiện hãng xe tương ứng với đối tượng đã được bảo hiểm. Thay vào đó, nhà bảo hiểm sẽ tiếp nhận quyền yêu cầu bồi thường của chủ xe và quyết định có yêu cầu bồi thường hay không. Mặc dù chủ phương tiện vẫn có thể đâm đơn kiện và được cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận, khả năng thua kiện là rất cao nếu hãng xe chứng minh được chủ phương tiện đã nhận tiền bảo hiểm và và chuyển giao quyền yêu cầu bồi thường bằng cách ký kết các thỏa thuận, giấy tờ với nhà bảo hiểm. Đây được gọi là “nguyên tắc thế quyền” trong giao kết và thực hiện hợp đồng bảo hiểm theo pháp luật kinh doanh bảo hiểm.
Kiện đòi bồi thường đối với những thiệt hại khác
Lưu ý là ngoài phạm vi thiệt hại đã được bảo hiểm, quy định của pháp luật kinh doanh bảo hiểm nêu trên không khiến cho chủ xe mất quyền yêu cầu bồi thường nếu xảy ra các thiệt hại, tổn thất khác, ví dụ như cháy nổ xe gây cháy lan đến các phương tiện, tài sản, nhà cửa xung quanh hoặc gây thương vong cho con người. Trong các trường hợp này, sẽ cần xác định các thiệt hại phải chịu do lỗi sản xuất của phương tiện gây ra là gì và ai chịu thiệt hại, để có cơ sở yêu cầu bồi thường. Tùy trường hợp, chủ xe còn được quyền yêu cầu nhà sản xuất bồi thường thiệt hại về tinh thần với mức bồi thường theo thỏa thuận hoặc theo quy định pháp luật nếu không thỏa thuận được.
Dẫu vậy quá trình theo đuổi kiện tụng để yêu cầu bồi thường cũng sẽ không đơn giản vì chủ phương tiện sẽ phải chứng minh “lỗi sản xuất” có tương quan nhân quả gây ra các thiệt hại nói trên. Lỗi sản xuất vốn là vấn đề thuần túy về kỹ thuật và chỉ có chuyên gia hoặc cơ quan chức năng mới có thể xác định, trong khi đa số chủ xe – người tiêu dùng thường là không có đủ chuyên môn. Đặc biệt đối với các phương tiện xảy ra sự cố như cháy nổ, biến dạng nghiêm trọng, được bảo lưu trong thời gian dài, việc xác định phương tiện có thật sự khiếm khuyết từ sản xuất hay không và khiếm khuyết đo có dẫn đến sự cố hay không càng trở nên khó khăn và có thể vấp phải sự phản đối của nhà sản xuất. Cuối cùng, dù cơ quan có thẩm quyền giải quyết theo pháp luật vẫn có thể yêu cầu giám định kỹ thuật, không có gì đảm bảo rằng kết quả giám định sẽ thuận lợi hoặc giúp làm sáng tỏ vấn đề “lỗi sản xuất”.
Sự cố xảy ra đối với phương tiện giao thông luôn đưa đến nhiều cảm xúc cho người chủ đã bỏ ra nhiều cố gắng, tiền bạc để tạo lập tài sản. Khi đó, mong muốn truy cứu trách nhiệm từ lỗi của nhà sản xuất là hoàn toàn dễ hiểu. Tuy nhiên, để chuẩn bị cho cuộc kiện tụng phức tạp, chủ xe sẽ cần lưu tâm đến những vấn đề như đã nêu trên đây để tránh khỏi việc tiêu tốn thời gian, chi phí không hiệu quả, mà vẫn không đạt được như mong đợi.
