Giải quyết tranh chấp xây dựng là một vấn đề phức tạp và nhạy cảm, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chất lượng và chi phí của các dự án. Các tranh chấp này có thể phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm sự khác biệt về diễn giải hợp đồng, lỗi thiết kế, chậm trễ thi công, hoặc các vấn đề liên quan đến thanh toán.
Việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp là vô cùng quan trọng để đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan và duy trì mối quan hệ hợp tác trong ngành xây dựng.
Định nghĩa về hợp đồng xây dựng và bản chất tranh chấp trong xây dựng
Theo Khoản 1 Điều 138 Luật Xây dựng 2014, hợp đồng xây dựng là một loại hợp đồng dân sự được lập bằng văn bản giữa bên giao thầu và bên nhận thầu, nhằm thực hiện toàn bộ hoặc một phần các công việc thuộc hoạt động đầu tư xây dựng. Dựa vào tính chất công việc và cách thức xác định giá, hợp đồng xây dựng được chia thành nhiều loại khác nhau.
Cụ thể, nếu xét theo nội dung công việc, hợp đồng xây dựng có thể bao gồm: hợp đồng tư vấn xây dựng, hợp đồng thi công xây dựng công trình, hợp đồng cung cấp thiết bị và lắp đặt vào công trình,… Trong khi đó, nếu xét theo hình thức giá, có thể kể đến: hợp đồng trọn gói, hợp đồng theo đơn giá cố định, hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh,…
Từ cơ sở đó, có thể hiểu tranh chấp trong hợp đồng xây dựng là sự bất đồng hoặc mâu thuẫn giữa các bên liên quan trong quá trình thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng đã ký kết. Đây là vấn đề phổ biến, đòi hỏi phải có cơ chế giải quyết tranh chấp xây dựng rõ ràng, minh bạch và tuân thủ quy định pháp luật.
Những nguyên nhân chính dẫn đến tranh chấp hợp đồng xây dựng
Trong quá trình thực hiện các công trình xây dựng, nhiều nguyên nhân có thể dẫn đến mâu thuẫn giữa các bên. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến:
- Vi phạm tiến độ thi công hoặc chất lượng công trình không đạt yêu cầu
Đây là nguyên nhân phổ biến trong các vụ việc cần giải quyết tranh chấp xây dựng. Nguyên nhân có thể đến từ các yếu tố như thời tiết xấu, thiếu nhân lực, vốn đầu tư bị chậm trễ, dẫn đến công trình không đạt đúng tiến độ hoặc chất lượng như cam kết ban đầu.
- Tranh chấp do chậm trễ hoặc không thanh toán đúng hạn
Khi chủ đầu tư không thực hiện nghĩa vụ thanh toán đầy đủ hoặc cố tình trì hoãn, nhà thầu có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng về tài chính. Điều này tạo ra tranh chấp về nghĩa vụ thanh toán và bồi thường thiệt hại – một trong những nội dung thường xuyên phải đưa ra phương án giải quyết tranh chấp xây dựng.
- Chấm dứt hợp đồng đơn phương không có lý do chính đáng
Việc một bên đơn phương hủy bỏ hợp đồng trước thời hạn, không đúng theo các điều khoản đã cam kết, có thể gây thiệt hại nặng nề cho bên còn lại. Trong trường hợp này, các bên thường phát sinh tranh cãi về mức phạt vi phạm, trách nhiệm bồi thường, và cần có sự can thiệp của cơ quan có thẩm quyền để giải quyết tranh chấp xây dựng đúng luật.
Nguyên tắc giải quyết tranh chấp xây dựng theo pháp luật hiện hành
Việc xử lý các tranh chấp trong lĩnh vực xây dựng không thể tách rời khỏi các nguyên tắc pháp lý cơ bản. Dù lựa chọn phương thức nào thì quá trình giải quyết tranh chấp xây dựng cũng cần tuân thủ các nguyên tắc cụ thể được pháp luật quy định. Theo quy định tại Khoản 2 Điều 138 Luật Xây dựng 2014, các nguyên tắc cơ bản bao gồm:
- Tôn trọng các nội dung đã được thỏa thuận trong hợp đồng và những cam kết được đưa ra trong quá trình thực hiện hợp đồng; đảm bảo sự bình đẳng, thiện chí và hợp tác giữa các bên.
- Các bên có nghĩa vụ ưu tiên thương lượng để tự giải quyết tranh chấp. Trong trường hợp không đạt được thỏa thuận, tranh chấp sẽ được xử lý thông qua các phương thức như hòa giải, trọng tài hoặc khởi kiện tại tòa án theo đúng trình tự pháp luật.
Như vậy, khi phát sinh tranh chấp trong lĩnh vực xây dựng, các bên có thể lựa chọn một trong các cách thức giải quyết tranh chấp xây dựng sau đây:
Các phương thức phổ biến để giải quyết tranh chấp xây dựng
Thương lượng
Đây là hình thức tiếp cận đầu tiên và mang tính tự nguyện. Các bên có thể chủ động thảo luận, gặp mặt hoặc trao đổi qua các phương tiện như điện thoại, email hay nền tảng trực tuyến. Thương lượng giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và bảo mật thông tin.
Tuy nhiên, phương thức này không có tính ràng buộc pháp lý nên nếu không đạt được kết quả, các bên buộc phải chuyển sang các phương án khác để tiếp tục giải quyết tranh chấp xây dựng.
Hòa giải
Khác với thương lượng, hòa giải có sự tham gia của bên thứ ba trung lập để hỗ trợ các bên đạt được thỏa thuận. Dù có sự hỗ trợ khách quan, nhưng kết quả hòa giải cũng chỉ có giá trị khi các bên đồng thuận. Chi phí hòa giải thường cao hơn thương lượng, nhưng đây vẫn là phương thức mềm dẻo, linh hoạt trước khi đưa tranh chấp ra cơ quan tài phán.
Khởi kiện tại Tòa án
Nếu không thể thỏa thuận bằng hai phương thức trên, các bên có thể lựa chọn giải quyết tranh chấp xây dựng bằng con đường tố tụng tại tòa án. Tòa án sẽ xem xét vụ việc theo trình tự tố tụng dân sự. Theo quy định tại Điều 30 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, tranh chấp hợp đồng xây dựng giữa các tổ chức, cá nhân có đăng ký kinh doanh và cùng hướng tới mục tiêu lợi nhuận sẽ được xem là tranh chấp kinh doanh, thương mại.
Căn cứ theo Điểm b Khoản 1 Điều 35 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, trong trường hợp thông thường, thẩm quyền thuộc Tòa án nhân dân cấp huyện. Tuy nhiên, nếu có yếu tố nước ngoài hoặc yêu cầu ủy thác tư pháp, tranh chấp sẽ thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp tỉnh.
Thời hiệu khởi kiện trong giải quyết tranh chấp xây dựng
Một điểm quan trọng mà các bên cần lưu ý là thời hiệu khởi kiện. Theo Khoản 3 Điều 45 Nghị định 37/2015/NĐ-CP, thời hiệu khởi kiện giải quyết tranh chấp hợp đồng xây dựng được xác định theo các quy định liên quan của pháp luật hiện hành. Cụ thể, theo Điều 429 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu khởi kiện là 03 năm, tính từ thời điểm người có quyền biết hoặc phải biết quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.
Giải quyết tranh chấp xây dựng bằng Trọng tài thương mại
Một trong những phương thức phổ biến hiện nay để giải quyết tranh chấp xây dựng là thông qua Trọng tài thương mại. Tuy nhiên, để áp dụng hình thức này, các bên phải có thỏa thuận trọng tài hợp lệ. Theo quy định tại Điều 4 Luật Trọng tài thương mại 2010, thỏa thuận trọng tài có thể được thể hiện dưới dạng điều khoản trọng tài trong hợp đồng xây dựng hoặc là một thỏa thuận riêng biệt, có hiệu lực độc lập với hợp đồng chính.
Việc giải quyết tranh chấp xây dựng thông qua Trọng tài có thể được thực hiện tại một Trung tâm Trọng tài cụ thể hoặc theo hình thức trọng tài vụ việc do các bên lựa chọn. Quy trình tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo đúng quy định của Luật Trọng tài thương mại năm 2010. Đặc biệt, phán quyết trọng tài có hiệu lực thi hành ngay và không bị kháng cáo theo quy định tại Điều 60 của Luật này. Trong trường hợp cần thiết, phán quyết đó có thể được yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự cưỡng chế thi hành.
Một điểm đáng lưu ý là, nếu có căn cứ xác định phán quyết trọng tài vi phạm nghiêm trọng trình tự, thủ tục tố tụng hoặc nội dung trái với pháp luật, Tòa án có thẩm quyền có thể xem xét và tuyên hủy phán quyết đó theo Điều 68 Luật Trọng tài thương mại 2010.
Trong bối cảnh các doanh nghiệp Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, xu hướng sử dụng trọng tài để giải quyết tranh chấp xây dựng ngày càng phổ biến. Hình thức này được đánh giá cao nhờ khả năng bảo đảm quyền riêng tư, rút ngắn thời gian xử lý tranh chấp, tiết kiệm chi phí, và giảm thiểu tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất – kinh doanh của các bên liên quan.
Hơn nữa, phán quyết của trọng tài có thể được công nhận và thi hành tại các quốc gia là thành viên của Công ước New York năm 1958 về công nhận và thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài – điều này mở ra cơ hội bảo vệ quyền lợi cho các bên, đặc biệt trong các vụ tranh chấp có yếu tố nước ngoài trong lĩnh vực xây dựng.
Trên đây là những thông tin tham khảo. Việc nắm vững các phương thức giải quyết tranh chấp xây dựng là điều kiện tiên quyết để các bên tham gia hoạt động xây dựng có thể bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Với kinh nghiệm và chuyên môn sâu rộng trong lĩnh vực này, Global Vietnam Lawyers cam kết đồng hành cùng các doanh nghiệp và cá nhân trong việc giải quyết các tranh chấp xây dựng một cách hiệu quả và công bằng.
Xem thêm: Các hình thức ủy quyền phổ biến hiện nay theo quy định pháp luật
