Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả là gì theo Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022. Bài viết tham khảo được chia sẻ bởi Global Vietnam Lawyers (GV Lawyers).
Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả là gì? Đây là nội dung được nhiều cá nhân, tổ chức quan tâm trong việc sử dụng tác phẩm sáng tạo ngày càng phổ biến trên môi trường số. Theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022, một số hành vi sử dụng tác phẩm đã công bố có thể được thực hiện mà không cần xin phép hay trả tiền bản quyền, miễn là đáp ứng điều kiện về phạm vi, mục đích sử dụng và tôn trọng quyền nhân thân của tác giả. Việc hiểu rõ các ngoại lệ này giúp người dùng tránh vi phạm bản quyền đồng thời sử dụng hợp pháp các giá trị sáng tạo, góp phần xây dựng môi trường tri thức lành mạnh và công bằng. Hãy cùng Global Vietnam Lawyers (GV Lawyers) tìm hiểu qua bài viết tham khảo dưới đây.
Khái niệm về quyền tác giả và ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả
Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, quyền tác giả là quyền của cá nhân hoặc tổ chức đối với tác phẩm do chính họ sáng tạo hoặc sở hữu. Tuy nhiên, không phải mọi hành vi sử dụng tác phẩm của người khác đều bị coi là xâm phạm quyền tác giả.
Pháp luật Việt Nam, đặc biệt là Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022 (có hiệu lực từ ngày 01/01/2023), đã quy định rõ các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả tại khoản 7 Điều 1, sửa đổi, bổ sung Điều 25 và Điều 25a Luật SHTT 2005.
Các ngoại lệ này giúp cân bằng giữa lợi ích của tác giả và lợi ích xã hội, tạo điều kiện cho việc học tập, nghiên cứu, tiếp cận tri thức mà không làm ảnh hưởng đáng kể đến quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu tác phẩm.
Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả là gì theo Luật Hiện hành
Theo quy định mới, có hai nhóm trường hợp ngoại lệ chính:
- Nhóm dành cho mục đích học tập, nghiên cứu, sử dụng công vụ, thông tin thời sự, biểu diễn phi thương mại;
- Nhóm dành riêng cho người khuyết tật.
Dưới đây là phần tổng hợp cụ thể và dễ hiểu nhất.
Các trường hợp sử dụng tác phẩm không phải xin phép, không phải trả tiền bản quyền
Người sử dụng phải ghi rõ tên tác giả và nguồn gốc tác phẩm, đồng thời không được làm sai lệch nội dung, ý nghĩa của tác phẩm. Một số trường hợp điển hình bao gồm:
- Tự sao chép một bản tác phẩm phục vụ nghiên cứu khoa học, học tập cá nhân, không vì mục đích thương mại. Tuy nhiên, không được sao chép hàng loạt bằng thiết bị sao chép chuyên dụng.
- Sao chép hợp lý một phần tác phẩm để nghiên cứu, học tập, vẫn phải đảm bảo phạm vi sử dụng cá nhân.
- Sử dụng tác phẩm để minh họa trong giảng dạy, chẳng hạn trích dẫn bài thơ, đoạn nhạc trong bài giảng, giáo trình, bản ghi hình, chương trình phát sóng phục vụ đào tạo, với điều kiện có biện pháp kỹ thuật giới hạn phạm vi tiếp cận trong mạng nội bộ của cơ sở giáo dục.
- Sử dụng tác phẩm trong hoạt động công vụ của cơ quan nhà nước, phục vụ mục tiêu hành chính hoặc tuyên truyền, không nhằm thu lợi nhuận.
- Trích dẫn hợp lý tác phẩm để bình luận, minh họa hoặc đưa tin trong các bài viết, ấn phẩm báo chí, chương trình phát sóng, phim tài liệu… mà không làm sai lệch ý nghĩa của tác giả.
- Hoạt động thư viện không vì mục đích thương mại, ví dụ như:
- Sao chép tác phẩm để bảo quản, lưu trữ, có đánh dấu “bản sao lưu trữ”.
- Cho phép sao chép một phần tác phẩm phục vụ nghiên cứu, học tập.
- Chia sẻ tác phẩm qua mạng máy tính nội bộ, nhưng không vượt quá số lượng bản gốc mà thư viện nắm giữ.
- Biểu diễn tác phẩm sân khấu, âm nhạc, múa… trong các hoạt động văn hóa hoặc tuyên truyền cổ động, không nhằm mục đích thương mại.
- Chụp ảnh hoặc truyền hình tác phẩm mỹ thuật, kiến trúc, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng trưng bày nơi công cộng, chỉ để giới thiệu hình ảnh tác phẩm chứ không kinh doanh.
- Nhập khẩu bản sao tác phẩm để sử dụng cá nhân, miễn không có yếu tố thương mại.
- Đăng tải lại bài giảng, bài phát biểu, bài nói được công bố trước công chúng trên báo chí hoặc phương tiện truyền thông khác phục vụ thông tin thời sự, trừ khi tác giả tuyên bố giữ bản quyền.
- Chụp ảnh, ghi âm, ghi hình hoặc phát sóng sự kiện thời sự có chứa tác phẩm xuất hiện trong sự kiện, với mục đích đưa tin thời sự.
Nguyên tắc khi sử dụng tác phẩm theo các ngoại lệ
Mặc dù được miễn xin phép hoặc miễn trả tiền bản quyền, người sử dụng vẫn phải tuân thủ hai nguyên tắc cốt lõi:
- Không làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường của tác phẩm. Ví dụ, không được sao chép, đăng tải bản nhạc, tiểu thuyết trọn vẹn lên mạng xã hội vì có thể thay thế bản thương mại của tác giả.
- Không gây thiệt hại bất hợp lý đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu. Mọi hành vi làm sai lệch nội dung, xuyên tạc ý nghĩa hoặc sử dụng với mục đích thương mại đều có thể bị xem là xâm phạm quyền tác giả.
Ngoài ra, quy định không áp dụng với tác phẩm kiến trúc, mỹ thuật và chương trình máy tính, cũng như không được dùng để làm tuyển tập, hợp tuyển tác phẩm.
Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả dành cho người khuyết tật
Một điểm mới và nhân văn của Luật SHTT sửa đổi 2022 là bổ sung Điều 25a, quy định riêng về quyền tiếp cận tác phẩm của người khuyết tật.
Theo đó:
- Người khuyết tật hoặc người chăm sóc, nuôi dưỡng họ có thể sao chép, biểu diễn, truyền đạt tác phẩm dưới định dạng dễ tiếp cận (như sách nói, chữ nổi, bản kỹ thuật số đặc biệt), miễn là có quyền tiếp cận hợp pháp bản gốc.
- Các tổ chức được Chính phủ công nhận có quyền sao chép, phân phối, biểu diễn, truyền đạt các bản sao dễ tiếp cận vì lợi ích của người khuyết tật, không vì mục đích lợi nhuận.
- Tổ chức này cũng có thể chia sẻ các bản sao dễ tiếp cận với tổ chức tương ứng ở nước ngoài, theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, mà không cần sự cho phép của chủ sở hữu bản quyền.
- Người khuyết tật, người chăm sóc hoặc tổ chức hợp pháp được phép nhập khẩu bản sao dễ tiếp cận từ các tổ chức ở nước ngoài nhằm phục vụ nhu cầu đọc, học, tiếp cận tri thức cho người khuyết tật.
Những quy định này thể hiện nỗ lực của Nhà nước Việt Nam trong việc bảo đảm quyền bình đẳng trong tiếp cận văn hóa và giáo dục cho mọi công dân, phù hợp với Hiệp ước Marrakesh về tiếp cận tác phẩm cho người khiếm thị mà Việt Nam đã tham gia.
Dịch vụ tư vấn quyền tác giả tại Global Vietnam Lawyers (GV Lawyers)
GV Lawyers là công ty luật Việt Nam có kinh nghiệm chuyên sâu trong tư vấn pháp lý sở hữu trí tuệ, bao gồm:
- Đăng ký bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan.
- Tư vấn sử dụng hợp lý tác phẩm theo luật định, hạn chế rủi ro xâm phạm bản quyền.
- Soạn thảo, đàm phán hợp đồng chuyển nhượng, cấp phép quyền tác giả.
- Đại diện pháp lý trong các tranh chấp bản quyền hoặc vụ việc vi phạm sở hữu trí tuệ.
Với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm và am hiểu pháp luật quốc tế, GV Lawyers luôn đồng hành cùng cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức giáo dục trong việc bảo vệ và khai thác hợp pháp tài sản trí tuệ tại Việt Nam.
Nếu bạn hoặc doanh nghiệp của bạn đang cần tư vấn chuyên sâu về quyền tác giả, bản quyền hay sử dụng tác phẩm hợp pháp, hãy liên hệ Global Vietnam Lawyers (GV Lawyers) – địa chỉ tin cậy trong lĩnh vực pháp lý sở hữu trí tuệ tại Việt Nam.
