Hoạt động vận tải đường biển là một trong những lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro về tai nạn, sức khỏe và môi trường làm việc. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển bền vững ngành hàng hải, việc tuân thủ quy định về an toàn lao động trên tàu biển đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với tất cả các doanh nghiệp, chủ tàu và người lao động làm việc trong lĩnh vực này.
Bài viết tham khảo dưới sẽ phân tích hệ thống pháp luật hiện hành, trách nhiệm của các chủ thể liên quan và những nội dung cốt lõi cần lưu ý trong quá trình triển khai quy định về an toàn lao động trên tàu biển.
Cơ sở pháp lý điều chỉnh quy định về an toàn lao động trên tàu biển
Hiện nay, pháp luật Việt Nam đã xây dựng một khung pháp lý đầy đủ và chặt chẽ để điều chỉnh hoạt động lao động trên tàu biển, đảm bảo an toàn cho người lao động trong suốt quá trình làm việc.
Trước hết, Bộ luật Hàng hải Việt Nam quy định rõ trách nhiệm của chủ tàu, người khai thác tàu và các tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc đảm bảo an toàn hàng hải, an toàn lao động và bảo vệ môi trường. Đây là văn bản pháp luật nền tảng, thiết lập nghĩa vụ pháp lý bắt buộc trong mọi hoạt động vận hành tàu biển.
Tiếp theo, Luật An toàn, vệ sinh lao động quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động và người lao động. Theo đó, người sử dụng lao động có trách nhiệm tổ chức huấn luyện, trang bị đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân, xây dựng quy trình làm việc an toàn, tổ chức khám sức khỏe định kỳ và thực hiện các chế độ liên quan đến tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp cho người lao động trên tàu.
Bên cạnh các văn bản luật, hệ thống nghị định và thông tư hướng dẫn cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cụ thể hóa quy định về an toàn lao động trên tàu biển như các tiêu chuẩn kỹ thuật về thiết bị bảo hộ, nội dung huấn luyện an toàn, và quy trình kiểm tra, giám sát thực hiện.
Phạm vi áp dụng và đối tượng điều chỉnh
Quy định về an toàn lao động trên tàu biển được áp dụng cho nhiều nhóm chủ thể khác nhau trong hoạt động hàng hải, bao gồm:
- Chủ tàu, người khai thác và quản lý vận hành tàu biển.
- Thuyền trưởng, sỹ quan và toàn bộ thuyền viên làm việc trên tàu.
- Người lao động thuê khoán, hợp đồng ngắn hạn hoặc thực tập sinh đi tàu.
- Các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành như Cảng vụ hàng hải, Thanh tra hàng hải.
Mọi hoạt động có liên quan đến công việc trên tàu đều phải tuân thủ đầy đủ các quy định hiện hành về an toàn lao động, bất kể thời gian làm việc dài hay ngắn, vị trí làm việc trên boong, trong khoang máy, hay tại khu vực hàng hóa.
Trách nhiệm pháp lý của người sử dụng lao động
Trong thực tế, người sử dụng lao động – ở đây là chủ tàu hoặc tổ chức khai thác tàu – có nghĩa vụ pháp lý toàn diện trong việc đảm bảo môi trường làm việc an toàn cho người lao động. Một số trách nhiệm cụ thể có thể kể đến như:
- Tổ chức huấn luyện định kỳ cho toàn bộ thuyền viên về kiến thức an toàn, kỹ năng ứng phó sự cố, quy trình xử lý tai nạn và phòng cháy chữa cháy.
- Trang bị đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân như áo phao, mũ bảo hộ, găng tay cách nhiệt, mặt nạ phòng độc, dây an toàn…
- Thực hiện đánh giá nguy cơ rủi ro đối với từng vị trí làm việc trên tàu, từ đó thiết lập các biện pháp phòng ngừa thích hợp.
- Tổ chức kiểm tra, bảo trì định kỳ các thiết bị an toàn như hệ thống báo cháy, cửa thoát hiểm, hệ thống thông gió…
- Mua bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp cho toàn bộ thuyền viên.
- Thiết lập và duy trì sổ nhật ký an toàn lao động, báo cáo định kỳ với cơ quan quản lý chuyên ngành.
Việc không thực hiện đúng các nghĩa vụ này có thể dẫn đến các chế tài xử phạt vi phạm hành chính hoặc nghiêm trọng hơn là truy cứu trách nhiệm hình sự khi xảy ra tai nạn lao động nghiêm trọng trên tàu.
Quyền và nghĩa vụ của người lao động trên tàu
Trong khi chủ tàu có nghĩa vụ bảo đảm điều kiện làm việc an toàn thì người lao động cũng có quyền và nghĩa vụ cụ thể trong việc thực hiện quy định về an toàn lao động trên tàu biển.
Quyền của người lao động:
- Được cung cấp đầy đủ thông tin và hướng dẫn về các nguy cơ tiềm ẩn trong công việc.
- Được trang bị đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân khi làm việc ở môi trường nguy hiểm.
- Được từ chối làm việc nếu nhận thấy có nguy cơ trực tiếp gây ảnh hưởng đến tính mạng hoặc sức khỏe.
- Được tham gia các khóa huấn luyện, diễn tập an toàn do chủ tàu tổ chức.
Nghĩa vụ của người lao động:
- Tuân thủ nghiêm túc nội quy, quy trình làm việc an toàn trên tàu.
- Sử dụng đúng và đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân được cấp phát.
- Báo cáo kịp thời cho thuyền trưởng hoặc cán bộ phụ trách khi phát hiện sự cố hoặc tình huống nguy hiểm.
- Tích cực tham gia các chương trình đào tạo, diễn tập an toàn theo kế hoạch của chủ tàu.
Trình tự triển khai hệ thống quản lý an toàn trên tàu biển
Một hệ thống quản lý an toàn hiệu quả cần được triển khai bài bản theo các bước sau:
- Nhận diện nguy cơ: Phân tích toàn bộ quy trình làm việc, xác định các công đoạn tiềm ẩn rủi ro như làm hàng, bảo trì máy móc, vận hành thiết bị nâng…
- Đánh giá mức độ rủi ro: Xác định tần suất và mức độ nghiêm trọng của từng nguy cơ để từ đó thiết lập mức độ ưu tiên xử lý.
- Lập kế hoạch kiểm soát: Xây dựng quy trình làm việc an toàn, quy định về cấp phép làm việc đặc biệt, lắp đặt thiết bị bảo vệ…
- Đào tạo và diễn tập: Tổ chức các buổi huấn luyện định kỳ, diễn tập phòng cháy chữa cháy, cứu sinh, sơ cứu y tế…
- Theo dõi và cải tiến liên tục: Cập nhật hệ thống an toàn dựa trên kết quả kiểm tra nội bộ, báo cáo sự cố và phản hồi từ người lao động.
Xử phạt vi phạm về an toàn lao động trên tàu biển
Pháp luật quy định nhiều chế tài nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm quy định về an toàn lao động trên tàu biển, cụ thể:
- Phạt tiền từ 10 đến 40 triệu đồng đối với hành vi không trang bị phương tiện bảo hộ lao động bắt buộc cho người lao động.
- Phạt từ 15 đến 30 triệu đồng nếu không tổ chức huấn luyện an toàn định kỳ cho thuyền viên.
- Đình chỉ hoạt động tàu hoặc không cho phép rời cảng nếu phát hiện điều kiện làm việc trên tàu không đảm bảo an toàn.
- Truy cứu trách nhiệm hình sự nếu cố tình vi phạm và gây ra hậu quả nghiêm trọng cho người lao động.
Với nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực pháp lý hàng hải, Global Vietnam Lawyers – Công ty luật tại Việt Nam đưa ra một số khuyến nghị thiết thực giúp doanh nghiệp tuân thủ tốt quy định về an toàn lao động trên tàu biển:
- Rà soát lại toàn bộ hợp đồng lao động và nội quy lao động áp dụng trên tàu.
- Xây dựng hệ thống quản lý an toàn phù hợp với quy mô hoạt động và đặc thù tàu biển.
- Lập kế hoạch huấn luyện, diễn tập cụ thể và lưu hồ sơ đầy đủ.
- Thường xuyên kiểm tra, bảo trì các thiết bị cứu hộ, cứu sinh, phòng cháy chữa cháy.
- Cập nhật kịp thời các thay đổi pháp luật và tiêu chuẩn quốc tế liên quan đến an toàn lao động hàng hải.
Tuân thủ quy định về an toàn lao động trên tàu biển là trách nhiệm pháp lý bắt buộc của mọi tổ chức, cá nhân tham gia vào hoạt động vận tải đường biển. Đây không chỉ là yêu cầu từ phía cơ quan nhà nước mà còn là yếu tố sống còn đảm bảo tính mạng con người, tài sản và uy tín doanh nghiệp.
