Hiểu rõ trách nhiệm của các bên trong hợp đồng vận chuyển hàng hóa là yếu tố then chốt để đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ được thực hiện đúng quy định. Đây là cơ sở pháp lý giúp hạn chế tranh chấp mà còn là nền tảng tạo nên sự tin cậy, chuyên nghiệp trong mối quan hệ giữa bên vận chuyển và bên thuê vận chuyển.
Bài viết này sẽ cung cấp thông tin tham khảo về trách nhiệm của từng bên trong hợp đồng vận chuyển hàng hóa, giúp bạn có cái nhìn tổng quan và áp dụng hiệu quả trong thực tế.
Hợp đồng vận chuyển hàng hóa
Hợp đồng vận chuyển hàng hóa là sự thỏa thuận bằng ý chí của các bên tham gia, được thể hiện dưới hình thức văn bản hoặc có thể chứng minh bằng các phương tiện khác nhau. Thực tế, người vận chuyển thường lập biên nhận ghi rõ ngày nhận hàng, tình trạng hàng hóa, địa điểm giao nhận, cùng với mức cước hoặc giá theo bảng cước đã thỏa thuận.
Hiểu đơn giản, hợp đồng này là văn bản thỏa thuận giữa bên thuê vận chuyển và bên cung cấp dịch vụ vận chuyển, có thể là chủ hàng và các công ty vận tải, hoặc giữa các đơn vị vận tải với nhau nhằm chia sẻ các phần việc để tối ưu chi phí và hiệu quả vận hành.
Theo hợp đồng này, cả hai bên đều có nghĩa vụ và quyền lợi ràng buộc lẫn nhau. Cụ thể, bên vận chuyển chịu trách nhiệm giao hàng đúng địa điểm và thời hạn đã thỏa thuận, đồng thời được hưởng quyền lợi nhận cước phí. Ngược lại, bên thuê vận chuyển có nghĩa vụ thanh toán đầy đủ và đúng hạn chi phí vận chuyển, đồng thời được quyền nhận hàng hóa đúng nơi, đúng thời gian như đã cam kết.
Về việc nhận và xếp hàng hóa
Nhận hàng: Đây là hành động pháp lý mà người vận chuyển thực hiện khi tiếp nhận hàng hóa. Sau khi nhận, người vận chuyển có trách nhiệm quản lý và bảo quản hàng hóa. Việc nhận hàng bao gồm kiểm tra bao bì, trọng lượng, khối lượng và tình trạng hàng hóa. Kết quả kiểm tra này có thể được ghi chép lại trong giấy biên nhận.
Xếp hàng: Là quá trình đưa hàng hóa lên phương tiện vận chuyển như toa tàu, xe tải, tàu thủy, máy bay,… Tùy theo từng loại hình vận tải, nhiệm vụ xếp hàng được phân định như sau:
- Đường sông: Người gửi chịu trách nhiệm xếp hàng.
- Vận chuyển hàng không: Người vận chuyển chịu trách nhiệm xếp hàng.
- Vận chuyển đường sắt hàng lẻ: Công ty đường sắt đảm nhiệm việc xếp hàng.
- Các loại hình vận tải khác: Người gửi chịu trách nhiệm xếp hàng.
Khi người gửi là bên chịu trách nhiệm xếp hàng, người vận chuyển nhận hàng sau khi hàng đã được xếp xong. Trong trường hợp hàng hóa bị hư hỏng trong quá trình xếp, người gửi sẽ chịu trách nhiệm.
Giao hàng cho người nhận
Hành động giao hàng là quá trình pháp lý mà người vận chuyển thực hiện khi bàn giao hàng hóa đã vận chuyển đến cho người nhận hàng, và người này chấp nhận nhận hàng đó.
Trường hợp người nhận hàng có trách nhiệm tự dỡ hàng thì hàng hóa được giao cho họ trước khi tiến hành dỡ. Ngược lại, nếu người vận chuyển đảm nhiệm việc dỡ hàng, việc giao hàng được thực hiện sau khi công đoạn dỡ hoàn tất (khi người vận chuyển đã nhận hàng và thực hiện bốc dỡ).
Sau khi kiểm tra tình trạng hàng hóa, người nhận hàng sẽ ký biên nhận bàn giao cho người vận chuyển. Trong biên nhận này, người nhận có quyền ghi lại những trường hợp hàng hóa bị mất hoặc hư hỏng. Nếu hàng hóa bị hư hỏng nghiêm trọng, người nhận cũng có thể từ chối nhận hàng.
Về trả giá vận chuyển
Giá cước vận chuyển được xác định dựa trên thỏa thuận giữa các bên hoặc theo bảng giá cước áp dụng. Đối với vận tải đường sắt, giá vận chuyển được căn cứ trực tiếp vào bảng giá cước quy định.
Trường hợp hàng hóa đã được nhận rồi mới thanh toán cước phí, người trả tiền có thể là người nhận hàng hoặc người gửi hàng. Nếu việc thanh toán cước phí không được thực hiện theo đúng thỏa thuận, người vận chuyển có quyền từ chối giao hàng hoặc có thể yêu cầu Tòa án giải quyết để bảo vệ quyền lợi của mình.
Trách nhiệm của các bên trong hợp đồng vận chuyển hàng hoá
Trách nhiệm của bên vận chuyển
- Bên vận chuyển chịu trách nhiệm bồi thường nếu xảy ra thất thoát hoặc hư hỏng hàng hóa theo như thỏa thuận trong hợp đồng.
- Có trách nhiệm bảo vệ hàng hóa trong suốt quá trình vận chuyển khỏi những tác nhân có thể dự đoán hoặc trong khả năng kiểm soát, can thiệp của mình.
- Phải đảm bảo việc vận chuyển hàng hóa đúng thời gian và địa điểm đã được các bên thỏa thuận.
- Bên vận chuyển có quyền kiểm tra hàng hóa trước khi nhận để xác nhận tình trạng hàng.
- Việc thu nhận tiền phí vận chuyển được thực hiện theo điều khoản hợp đồng, có thể nhận khi bắt đầu giao hàng hoặc sau khi hoàn thành nghĩa vụ giao hàng, tùy theo thỏa thuận cụ thể.
Trách nhiệm của bên thuê vận chuyển
- Bên thuê vận chuyển có nghĩa vụ thanh toán phí dịch vụ vận chuyển theo thỏa thuận đã ký kết.
- Phải thực hiện việc gửi hàng đúng thời gian, địa điểm đã quy định nhằm đảm bảo quá trình giao nhận hàng diễn ra thuận lợi và đúng tiến độ.
- Có quyền yêu cầu người vận chuyển cụ thể thực hiện công việc vận chuyển nếu được hai bên đồng ý.
Quy định về khiếu nại và xử lý tranh chấp
Khi hàng hóa đã được nhận, người nhận hàng không có quyền khởi kiện người vận chuyển nếu không có phản đối trong vòng 03 ngày (không tính ngày lễ, tết) kể từ ngày nhận hàng. Phản đối phải được tống đạt bằng giấy tờ chính thức hoặc thư bảo đảm tới người vận chuyển về tình trạng hàng hóa bị mất hoặc hư hỏng.
Trong trường hợp toàn bộ hàng hóa bị mất hoặc giao hàng chậm trễ, pháp luật không quy định thời hạn phản kháng do tính chất cấp thiết của sự việc.
Để tránh khó khăn trong việc chứng minh thiệt hại, người nhận hàng thường yêu cầu giám định khi chịu tổn thất lớn. Khi có tranh chấp, các bên có quyền nộp đơn lên Chánh án Tòa án thương mại hoặc, nếu không có, thì đến thẩm phán hòa giải (hiện nay là Tòa án dân sự cấp sơ thẩm). Thẩm phán có quyền quyết định trưng cầu giám định và ghi rõ trong đơn yêu cầu.
Kết luận giám định về thiệt hại vật chất là bằng chứng bắt buộc đối với thẩm phán, dù người giám định không có mặt tại phiên tòa. Nếu trong vòng ba ngày người bị thiệt hại có yêu cầu giám định, yêu cầu đó được coi là lời phản kháng hợp lệ.
Mọi kiện cáo liên quan đến trách nhiệm vận chuyển sẽ không được chấp nhận nếu người nhận hàng đã nhận hàng mà không có lời phản kháng hợp pháp.
Thời hiệu khởi kiện về hợp đồng vận chuyển là một năm, không phân biệt tính chất thiệt hại, trừ trường hợp người vận chuyển có hành vi gian dối. Thời điểm bắt đầu tính thời hiệu như sau:
- Trường hợp mất toàn bộ hàng hóa, tính từ ngày dự kiến giao hàng.
- Trường hợp hàng hóa bị hư hỏng hoặc mất một phần, tính từ ngày người nhận đã nhận hàng.
Suy đoán trách nhiệm của người vận chuyển
Theo Điều 103 Bộ luật kinh doanh, người vận chuyển được suy đoán chịu trách nhiệm về mọi hậu quả phát sinh trong quá trình giao hàng. Nếu hàng hóa bị mất hoặc hư hỏng khi vận chuyển, người vận chuyển phải bồi thường toàn bộ thiệt hại.
Để bác bỏ suy đoán này, người vận chuyển phải chứng minh được một trong các trường hợp sau:
- Lỗi do người gửi hàng, như bao bì không đảm bảo.
- Lỗi do người nhận hàng, chẳng hạn như chậm đến nhận hàng.
- Khiếm khuyết sẵn có của hàng hóa, ví dụ như động vật chết trong quá trình vận chuyển.
- Trường hợp bất khả kháng, tức là sự cố không thể dự đoán và không thể tránh khỏi.
Về bồi thường thiệt hại
Người vận chuyển phải bồi thường các thiệt hại trực tiếp và có thể dự đoán được phát sinh do mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa. Nếu người vận chuyển có hành vi gian dối, họ phải chịu trách nhiệm bồi thường cả những thiệt hại gián tiếp phát sinh.
Các điều khoản trong hợp đồng quy định người vận chuyển không chịu trách nhiệm đối với hàng hóa bị mất hoặc hư hỏng được coi là vô hiệu. Tuy nhiên, hợp đồng có thể cho phép người vận chuyển giới hạn mức bồi thường với điều kiện mức bồi thường đó không quá thấp và người vận chuyển không có hành vi gian lận hoặc lừa dối.
Qua bài viết tham khảo về trách nhiệm của các bên trong hợp đồng vận chuyển hàng hóa, hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về quyền lợi và nghĩa vụ của cả bên vận chuyển lẫn bên thuê vận chuyển. Việc nắm vững các quy định này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi pháp lý mà còn tạo dựng mối quan hệ hợp tác bền vững, hiệu quả trong hoạt động vận tải.
Nếu bạn cần tư vấn pháp lý chuyên sâu hoặc hỗ trợ soạn thảo, giải quyết tranh chấp liên quan đến hợp đồng vận chuyển, đừng ngần ngại liên hệ với Công ty Luật Global Vietnam Lawyers (GV Lawyers) một trong những công ty luật Việt Nam uy tín, chuyên nghiệp, luôn đồng hành cùng khách hàng trong mọi vấn đề pháp lý.
