Hình thức vận chuyển này cũng tiềm ẩn không ít rủi ro như mất mát, hư hỏng, giao hàng trễ hoặc gặp tai nạn trên biển. Trong những trường hợp đó, việc xử lý những tổn thất rủi ro trong việc vận chuyển bằng hàng hải cần được tiến hành bài bản và đúng quy định pháp luật, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
Để giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về khung pháp lý hiện hành, cũng như các bước cần thực hiện khi xảy ra tổn thất, bài viết tham khảo dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về quy định pháp luật, quyền và nghĩa vụ của các bên, giới hạn trách nhiệm, cũng như thủ tục yêu cầu bồi thường liên quan đến vận tải biển.
Cơ sở pháp lý và nghĩa vụ của người vận chuyển
Trong quá trình vận chuyển hàng hóa bằng đường biển, người vận chuyển có nghĩa vụ đảm bảo rằng con tàu, thiết bị và khoang chứa luôn trong tình trạng an toàn, phù hợp để vận chuyển loại hàng hóa cụ thể. Đồng thời, người vận chuyển cần thực hiện đầy đủ trách nhiệm về bảo quản hàng hóa trong suốt hành trình.
Theo Điều 160 và 161 của Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015, người vận chuyển có nghĩa vụ chuẩn bị tàu và bảo quản hàng hóa trong suốt hành trình.
Pháp luật hiện hành quy định rõ rằng nếu người vận chuyển không thực hiện đầy đủ trách nhiệm này và gây ra tổn thất, họ sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường. Tuy nhiên, trong một số trường hợp nhất định, người vận chuyển có thể được miễn trách nhiệm khi tổn thất xảy ra do những yếu tố nằm ngoài khả năng kiểm soát như thiên tai, chiến tranh, hành động của bên thứ ba hoặc lỗi từ chính hàng hóa.
Những trường hợp người vận chuyển được miễn trách nhiệm
Một số tình huống cụ thể có thể giúp người vận chuyển được miễn trách nhiệm pháp lý, bao gồm:
- Tổn thất do tai nạn bất khả kháng như bão biển, cháy nổ không do lỗi của người vận chuyển.
- Hàng hóa hư hỏng do đặc tính tự nhiên như tự lên men, chảy nước, hoặc giảm trọng lượng trong quá trình vận chuyển.
- Thiệt hại phát sinh từ việc đóng gói không đúng quy cách của người gửi hàng.
- Tổn thất do đình công, phong tỏa hoặc hành vi bạo động.
- Hàng hóa bị hư hại trong quá trình cứu hộ, phòng tránh tổn thất lớn hơn.
Tuy nhiên, người vận chuyển chỉ được miễn trách nhiệm nếu chứng minh được nguyên nhân gây tổn thất thuộc một trong các trường hợp nêu trên. Trong thực tiễn, đây là điều không dễ dàng, vì vậy bên vận chuyển cần có hồ sơ và chứng cứ rõ ràng.
Phân loại tổn thất và thời hạn thông báo
Khi xảy ra sự cố, việc xử lý những tổn thất rủi ro trong việc vận chuyển bằng hàng hải đòi hỏi doanh nghiệp phải phân biệt rõ giữa các loại tổn thất, từ đó đưa ra biện pháp phản hồi phù hợp:
- Tổn thất rõ ràng: Là những tổn thất có thể nhận biết ngay bằng mắt thường tại thời điểm nhận hàng (như kiện hàng rách, dập, ướt, thiếu số lượng…). Người nhận hàng có trách nhiệm thông báo ngay và yêu cầu giám định độc lập.
- Tổn thất tiềm ẩn hoặc không rõ ràng: Là các tổn thất chỉ được phát hiện sau khi mở hàng hoặc đưa vào sử dụng. Trong trường hợp này, người nhận cần thông báo bằng văn bản trong vòng 3 ngày kể từ khi nhận hàng để giữ quyền yêu cầu bồi thường.
Việc thông báo đúng thời hạn là yếu tố quyết định để xác lập quyền khởi kiện, yêu cầu bồi thường, hoặc thương lượng với bên vận chuyển.
Cách xử lý những tổn thất rủi ro trong việc vận chuyển bằng hàng hải
Trách nhiệm chứng minh tổn thất và bồi thường
Một điểm quan trọng trong việc xử lý những tổn thất rủi ro trong việc vận chuyển bằng hàng hải là trách nhiệm chứng minh. Người yêu cầu bồi thường phải cung cấp được:
- Bằng chứng về tình trạng hàng hóa lúc gửi đi.
- Biên bản giám định thiệt hại.
- Hợp đồng vận chuyển và các chứng từ liên quan như vận đơn, phiếu giao hàng.
- Chứng từ về giá trị hàng hóa để làm cơ sở xác định mức bồi thường.
Nếu không đủ bằng chứng hoặc không chứng minh được lỗi thuộc về người vận chuyển, yêu cầu bồi thường có thể không được chấp thuận.
Giới hạn trách nhiệm bồi thường của người vận chuyển
Pháp luật quy định rõ giới hạn trách nhiệm của người vận chuyển trong trường hợp hàng hóa bị mất mát hoặc hư hỏng, trừ khi người gửi đã khai báo giá trị hàng hóa rõ ràng trước khi giao hàng.
Thông thường, giới hạn bồi thường sẽ được tính theo số kilogram trọng lượng hàng hóa bị thiệt hại hoặc số lượng kiện hàng. Mức giới hạn này giúp người vận chuyển không phải chịu trách nhiệm vượt quá khả năng tài chính, đồng thời khuyến khích người gửi mua bảo hiểm hàng hóa để được bảo vệ toàn diện.
Trong trường hợp người gửi đã kê khai giá trị hàng hóa và thỏa thuận điều khoản đặc biệt về trách nhiệm bồi thường, mức bồi thường sẽ căn cứ vào giá trị thực tế đã khai báo.
Thủ tục yêu cầu bồi thường và khởi kiện
Quy trình yêu cầu bồi thường thường bao gồm các bước sau:
- Thông báo tổn thất: Gửi thông báo ngay sau khi phát hiện thiệt hại.
- Giám định thiệt hại: Mời tổ chức giám định độc lập xác minh mức độ thiệt hại.
- Soạn thảo hồ sơ yêu cầu bồi thường: Gồm hợp đồng vận chuyển, vận đơn, bảng kê hàng hóa, biên bản giám định, chứng từ giá trị hàng, hình ảnh tổn thất…
- Gửi yêu cầu đến người vận chuyển: Đề xuất mức bồi thường cụ thể kèm chứng từ hợp lệ.
- Thương lượng, hòa giải: Hai bên có thể lựa chọn thương lượng trước khi khởi kiện.
- Khởi kiện tại Tòa án: Nếu không đạt được thỏa thuận, người bị thiệt hại có quyền nộp đơn khởi kiện.
Thời hiệu khởi kiện thông thường là 1 năm kể từ ngày giao hàng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Giải pháp phòng ngừa rủi ro trong vận chuyển đường biển
Để hạn chế tối đa những rủi ro và tranh chấp có thể phát sinh, doanh nghiệp nên lưu ý một số điểm sau:
- Lập hợp đồng vận chuyển rõ ràng: Thể hiện đầy đủ các điều khoản về trách nhiệm, giới hạn trách nhiệm, khai báo giá trị hàng hóa.
- Đóng gói hàng hóa đúng tiêu chuẩn: Phù hợp với đặc tính hàng hóa và thời gian vận chuyển.
- Mua bảo hiểm hàng hóa quốc tế: Đảm bảo quyền lợi tối đa trong các trường hợp tổn thất lớn.
- Giám sát chặt chẽ quá trình giao nhận: Cập nhật hình ảnh, chứng từ và kiểm đếm đầy đủ tại các điểm trung chuyển.
- Chủ động phối hợp với luật sư: Trong trường hợp xảy ra tranh chấp, cần có sự hỗ trợ của đơn vị pháp lý chuyên nghiệp để bảo vệ quyền lợi một cách hiệu quả.
Qua bài viết tham khảo trên đây có thể thấy trong bối cảnh hoạt động xuất nhập khẩu ngày càng sôi động, việc hiểu rõ và chủ động xử lý những tổn thất rủi ro trong việc vận chuyển bằng hàng hải là yếu tố không thể thiếu đối với mọi doanh nghiệp. Áp dụng đúng quy trình, chuẩn bị hồ sơ đầy đủ và nắm vững quyền nghĩa vụ theo quy định pháp luật sẽ giúp doanh nghiệp tránh được những tranh chấp không đáng có và tiết kiệm chi phí.
Global Vietnam Lawyers – Công ty luật tại Việt Nam với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ doanh nghiệp trong mọi tình huống liên quan đến vận tải biển, từ tư vấn hợp đồng, xử lý tổn thất đến tranh tụng, bảo vệ quyền lợi tối đa cho khách hàng
