Tranh chấp đất đai là loại tranh chấp nhạy cảm, phức tạp và dễ kéo dài nếu không được xử lý đúng quy trình. Từ ngày Luật Đất đai 2024 có hiệu lực, quy định về các phương thức hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai đã được hoàn thiện theo hướng chặt chẽ, minh bạch, tạo điều kiện để các bên tự thỏa thuận trước khi đưa vụ việc lên cấp tố tụng.
Trong bài viết tham khảo này, chúng ta sẽ phân tích chi tiết các phương thức hòa giải được pháp luật công nhận, trình tự thực hiện hòa giải bắt buộc tại UBND cấp xã, cùng những lưu ý thực tiễn giúp người dân bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Tại sao hòa giải là bước quan trọng trong tranh chấp đất đai?
Hòa giải không chỉ là thủ tục bắt buộc theo luật, mà còn là phương thức hiệu quả nhằm:
- Giảm thiểu mâu thuẫn trong cộng đồng, gia đình, dòng họ
- Tiết kiệm thời gian, chi phí tố tụng
- Giúp các bên giữ được quan hệ dân sự, láng giềng
- Đảm bảo quyền lợi được xem xét toàn diện trước khi đưa ra cơ quan Nhà nước
Theo quy định mới, Nhà nước ưu tiên giải quyết tranh chấp đất đai bằng hòa giải, đặc biệt ở cấp cơ sở, kết hợp cơ chế xã hội hóa nhằm nâng cao tính khách quan và hiệu quả.
Các phương thức hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai
Theo khoản 1, 2 Điều 235 Luật Đất đai 2024, hiện có 5 phương thức hòa giải chính:
Tự hòa giải giữa các bên
Các bên trực tiếp gặp nhau, trao đổi và thống nhất cách xử lý tranh chấp, có thể lập văn bản xác nhận hoặc mời người làm chứng. Phương thức này mang tính chủ động, tiết kiệm thời gian và thường áp dụng với tranh chấp trong nội bộ gia đình, họ hàng, láng giềng.
Hòa giải ở cơ sở
Thực hiện bởi tổ hòa giải cơ sở theo Luật hòa giải cơ sở. Phương thức hòa giải này linh hoạt, dựa vào uy tín của cá nhân, cộng đồng; phù hợp với các mâu thuẫn nhỏ tại địa phương.
Hòa giải theo Luật hòa giải thương mại
Áp dụng khi các bên chọn hòa giải viên thương mại. Đây là người có chuyên môn pháp lý, kinh tế, am hiểu pháp luật đất đai. Phương thức hòa giải này có tính chuyên nghiệp, minh bạch, kết quả có giá trị pháp lý cao khi được các bên thống nhất.
Hòa giải theo cơ chế khác theo pháp luật
Bao gồm các cơ chế hòa giải đặc thù khác được pháp luật chuyên ngành công nhận. Ví dụ: hòa giải tại trung tâm trọng tài hoặc tổ chức xã hội nghề nghiệp có thẩm quyền.
Hòa giải bắt buộc tại UBND cấp xã
Đây là bước bắt buộc trước khi nộp đơn ra cơ quan cấp huyện, tỉnh hoặc tòa án. Nếu không hòa giải tại UBND xã hoặc hòa giải không đúng trình tự thì hồ sơ khởi kiện sẽ không được thụ lý.
Lưu ý: Nhà nước khuyến khích phương thức (1) đến (4). Chỉ phương thức (5) là bắt buộc trong hầu hết trường hợp tranh chấp đất đai không có giấy tờ hoặc có yêu cầu xác minh hiện trạng, nguồn gốc sử dụng đất.
Trình tự hòa giải tranh chấp đất đai tại UBND cấp xã
Theo Quyết định 2304/QĐ-BNNMT năm 2025, trình tự thực hiện gồm các bước:
Bước 1: Nộp đơn yêu cầu hòa giải
Người có tranh chấp nộp đơn tại:
- UBND xã nơi có đất tranh chấp
- Trung tâm phục vụ hành chính công (sau đó chuyển về UBND xã)
- Dịch vụ bưu chính công ích hoặc cổng dịch vụ công
Trong 03 ngày làm việc, UBND xã phải thông báo thụ lý hoặc nêu lý do từ chối.
Bước 2: Thẩm tra, xác minh hồ sơ
UBND xã thu thập giấy tờ, xác minh nguồn gốc, hiện trạng đất, lịch sử sử dụng đất.
Bước 3: Thành lập hội đồng hòa giải
Thành phần bao gồm:
- Chủ tịch/Phó Chủ tịch UBND xã (chủ trì)
- Đại diện Mặt trận Tổ quốc
- Cán bộ địa chính tài nguyên môi trường
- Người có uy tín trong cộng đồng, tổ dân phố, dòng họ (nếu cần)
Bước 4: Tổ chức buổi hòa giải
- Các bên bắt buộc có mặt (vắng mặt 02 lần coi như không thành)
- Ghi nhận đầy đủ diễn biến, ý kiến, thỏa thuận (nếu có)
Bước 5: Lập biên bản hòa giải
Biên bản ghi rõ: thời gian, thành phần, nội dung tranh chấp, ý kiến các bên, kết luận thành/không thành.
Trong vòng 10 ngày, nếu có ý kiến thay đổi, UBND xã tiếp tục tổ chức phiên hòa giải bổ sung.
Nếu hòa giải không thành, UBND xã hướng dẫn các bên:
- Khởi kiện tại Tòa án (với tranh chấp quyền sử dụng đất)
- Gửi hồ sơ lên UBND cấp huyện hoặc tỉnh (tranh chấp hành chính)
Thời hạn hòa giải tranh chấp đất đai
Thời hạn tối đa: 30 ngày từ ngày tiếp nhận đơn. Áp dụng theo điểm c khoản 2 Điều 235 Luật Đất đai 2024.
Hồ sơ cần chuẩn bị khi yêu cầu hòa giải đất đai
- Đơn yêu cầu hòa giải
- CMND/CCCD, sổ hộ khẩu (bản sao)
- Giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất (sổ đỏ/sổ hồng, giấy tờ nguồn gốc đất)
- Sơ đồ, trích lục địa chính (nếu có)
- Biên bản làm việc, xác minh trước đó (nếu có)
Chuẩn bị đầy đủ giấy tờ giúp rút ngắn quá trình giải quyết và tránh chậm trễ hồ sơ.
Khi nào cần luật sư hỗ trợ hòa giải đất đai?
Mặc dù pháp luật khuyến khích tự hòa giải, nhưng tranh chấp đất đai thường liên quan:
- Tài sản lớn
- Giấy tờ pháp lý phức tạp
- Vấn đề nguồn gốc đất qua nhiều giai đoạn
- Mâu thuẫn kéo dài, dễ phát sinh kiện tụng
Vì vậy, nên có luật sư đồng hành để:
- Đánh giá rủi ro và quyền lợi
- Soạn thảo hồ sơ và biên bản thỏa thuận hợp pháp
- Đại diện làm việc với UBND xã, cơ quan chức năng
- Hỗ trợ tiếp tục khởi kiện nếu hòa giải thất bại
Global Vietnam Lawyers (GV Lawyers) – Đơn vị tư vấn tranh chấp đất đai chuyên sâu
Trong các công ty luật Việt Nam uy tín, công ty luật GV Lawyers được nhiều khách hàng lựa chọn khi gặp tranh chấp đất đai.
Điểm mạnh:
- Đội ngũ luật sư nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực đất đai – bất động sản
- Am hiểu quy định pháp luật mới và thực tiễn địa phương
- Đại diện bảo vệ quyền lợi khách hàng trong hòa giải và tố tụng
- Tư vấn đầy đủ chiến lược, chứng cứ, quy trình pháp lý
Tư vấn sớm giúp hạn chế rủi ro, tránh kéo dài tranh chấp và tối ưu phương án xử lý.
Hòa giải là giai đoạn quan trọng và bắt buộc trong quá trình giải quyết tranh chấp đất đai, góp phần duy trì ổn định xã hội và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân. Nắm rõ các phương thức hòa giải, trình tự thực hiện và thời hạn giải quyết giúp bạn chủ động hơn, tránh phát sinh thủ tục không cần thiết.
Nếu tranh chấp phức tạp hoặc liên quan giá trị tài sản lớn, việc tham khảo luật sư chuyên về đất đai như đội ngũ tại công ty luật GV Lawyers là giải pháp hiệu quả để đảm bảo quyền lợi và đạt kết quả tốt nhất.
